Swobodny przepływ pracowników w UE – czym jest (i czym nie jest)
Swoboda przepływu pracowników stanowi jeden z fundamentów działania rynku wewnętrznego Unii Europejskiej. Jednocześnie stanowi ona w dużym stopniu odzwierciedlenie postępującego procesu unijnej integracji z uwagi na sposób jej wdrożenia. Ten bowiem uwzględniał stopniowe ogarnianie coraz to szerszego kręgu beneficjentów. Ostatecznie, w związku z funkcjonowaniem instytucji obywatelstwa unijnego, swoboda ta objęła wszystkich obywateli państw członkowskich UE wraz z członkami ich rodzin, niezależnie od obywatelstwa tych ostatnich.
Zasada swobodnego przemieszczania się pracowników dotyczy praw przysługujących osobom, które osiedlają się ze względów zawodowych w innych unijnych państwach członkowskich. Nabór pracowników z innych państw UE nie może podlegać żadnym ograniczeniom – ani limitom ilościowym, ani kryteriom dyskryminującym. Swoboda dotyczy w równym stopniu pracowników zatrudnionych na umowie o pracę na czas nieokreślony czy np. pracowników sezonowych.
Każdy obywatel UE ma prawo oczekiwać takiego samego wsparcia ze strony krajowych służb ds. zatrudnienia, jak obywatele danego państwa, jak i pozostać w danym państwie wystarczająco długo, by móc szukać pracy i przejść proces rekrutacji. Obywatele UE mają prawo do poszukiwania pracy w innym wybranym państwie członkowskim unijnym, podejmowania tam pracy bez konieczności ubiegania się o pozwolenie ze strony władz, zamieszkiwania w tym państwie i pozostawania na jego terytorium nawet po wygaśnięciu stosunku pracy.
W szczególności obywatele UE mają prawo do równego traktowania w porównaniu z obywatelami państwa przyjmującego w zakresie możliwości zatrudnienia, warunków wykonywania pracy i wszelkich przywilejów podatkowych i socjalnych a także w określonym zakresie do korzystania z zabezpieczenia społecznego i ubezpieczenia zdrowotnego w państwie, gdzie poszukuje się pracy. Swobodny przepływ obejmuje również prawo do wjazdu i pobytu członków rodziny pracownika, niezależnie od ich przynależności państwowej.
Osoby poszukujące pracy nie mogą zostać wydalone z kraju, jeżeli potrafią udowodnić, że aktywnie szukają pracy i mają realne szanse na jej zdobycie. Ewentualnie kraj pobytu może wymagać od takich osób, by np. zarejestrowały się w odpowiednim urzędzie. Nie ma jednak pośpiechu – na wszystko będziemy mieli rozsądne terminy. Czasem też wymagane jest udowodnienie znajomości języka. Pracodawcy nie mają jednak prawa wymagać w tym celu tylko jednego rodzaju certyfikatu znajomości języka.
Dzieci obywateli UE pracujących w innym kraju UE mają prawo do edukacji w tym kraju bez względu na obywatelstwo. Na takich samych warunkach jak obywatele danego kraju mają prawo np. do takiego samego dostępu do stypendiów naukowych.
Zakres praw przysługujących konkretnej osobie jest jednak uzależniony od jej statusu – inna jest sytuacja osób podejmujących działalność gospodarczą, studentów, emerytów czy osób zawodowo nieaktywnych.
Swobodne podejmowanie pracy w innym państwie członkowskich UE nie jest prawem absolutnym. Obowiązują tu bowiem określone ograniczenia dotyczące względów bezpieczeństwa i porządku publicznego i uwarunkowań publicznej opieki zdrowotnej.
Środki ograniczające swobodę przemieszczania się i pobytu muszą być jednak umotywowane indywidualnym zachowaniem osoby, której dotyczą. Zachowanie takie musi stanowić wystarczająco poważne i aktualne zagrożenie dla podstawowych interesów państwa. Ograniczenia mogą też dotyczyć pracy w sektorze publicznym. Dostęp do służby publicznej może być bowiem ograniczony do obywateli przyjmującego państwa członkowskiego.
Istotne jest, że podstawowe zasady swobodnego przepływu pracowników obowiązują również w państwach należących do Europejskiego Obszaru Gospodarczego, czyli w Islandii, Liechtensteinie i Norwegii.
dr Tomasz Machelski, Vistula Enterprise Limited
www.vistulaenterprise.com, Twitter: @VistulaLimited
Fot. Anna Dziubińska