Odpowiedzialność za długi w małżeństwie, czyli kiedy wierzyciel może ściągać długi z majątku wspólnego małżonków
Na czym polega małżeńska wspólność majątkowa?
Aby zrozumieć zasady odpowiedzialności za długi w małżeństwie, należy najpierw wyjaśnić, na czym polega małżeńska wspólność majątkowa. Wynika to z faktu, że odpowiedzialność za długi małżonka polega zasadniczo na odpowiedzialności z majątku wspólnego małżonków, a więc majątku objętego wspólnością majątkową małżeńską. Wspólność majątkowa małżeńska to podstawowy ustrój majątkowy pomiędzy małżonkami, wynikający z Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który obowiązuje w małżeństwie, o ile małżonkowie nie wybrali innego umownego ustroju majątkowego, np. rozdzielności majątkowej, poprzez zawarcie intercyzy, czyli umowy majątkowej małżeńskiej, dla której wymagana jest forma aktu notarialnego.
Ustawowa wspólność majątkowa istniejąca pomiędzy małżonkami obejmuje majątek wspólny, który stanowią przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez obydwoje małżonków lub przez jednego z nich. Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków. A zatem należy mieć na uwadze, iż w przypadku istnienia pomiędzy małżonkami wspólności majątkowej istnieją 3 oddzielne masy majątkowe: po pierwsze, majątek wspólny małżonków, po drugie, majątek osobisty żony, i po trzecie, majątek osobisty męża. Do majątku wspólnego małżonków należą w szczególności pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków, a także dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków. Do majątku osobistego należą m.in. przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej, przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę (chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił), przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków.
Wspólne długi – wspólna odpowiedzialność.
W przypadku, gdy małżonkowie wspólnie zaciągną długi w trakcie trwania małżeństwa, sytuacja wierzyciela jest z jego punktu widzenia najbardziej korzystna, gdyż każdy z małżonków jest odpowiedzialny za wspólnie zaciągnięte długi. W konsekwencji wierzyciel może żądać spłaty od każdego z małżonków – może ściągnąć swoją wierzytelność z majątku wspólnego małżonków, a także z majątków osobistych męża i żony.
Na czym polega odpowiedzialność za długi współmałżonka?
Inaczej sytuacja wygląda w przypadku, gdy długi zaciąga jeden z małżonków – warto wtedy mieć świadomość, jak wygląda kwestia odpowiedzialności drugiego małżonka za te długi.
Przede wszystkim, jeżeli chodzi o odpowiedzialność za długi małżonka, to należy pamiętać, że o takiej odpowiedzialności może być mowa tylko i wyłącznie w odniesieniu do długów zaciągniętych w trakcie małżeństwa, i wynikającej z jego zawarcia wspólności majątkowej małżeńskiej. A zatem za długi zaciągnięte przed zawarciem małżeństwa odpowiada tylko ten małżonek, który je zaciągnął. Zasada jest taka, że jeżeli dług powstał przed powstaniem wspólności majątkowej lub dotyczy majątku osobistego małżonka, to jego wierzyciel może żądać spłaty z następujących składników majątkowych: z majątku osobistego małżonka – dłużnika, a także z niektórych składników majątku wspólnego małżonków, tj. z wynagrodzenia za pracę małżonka – dłużnika, z jego dochodów uzyskanych z innej działalności zarobkowej, a także z korzyści uzyskanych z praw autorskich i praw pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych praw przysługujących małżonkowi – dłużnikowi jako twórcy.
Jeżeli chodzi o odpowiedzialność za długi małżonka zaciągnięte na podstawie czynności prawnej (np. umowy kredytu) w trakcie trwania małżeństwa i wspólności majątkowej małżeńskiej, to aby ustalić zakres tej odpowiedzialności, należy przede wszystkim odpowiedzieć na pytanie, czy drugi małżonek wyraził zgodę na zaciągnięcie tych długów. Zakres odpowiedzialności majątkiem wspólnym za zobowiązania jednego z małżonków jest uzależniony od tego, czy współmałżonek wyraził zgodę na te zobowiązania, czy też zobowiązania te zostały zaciągnięte bez jego zgody. Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia nie tylko z majątku osobistego małżonka – dłużnika, ale również z majątku wspólnego małżonków. Jednakże w takiej sytuacji majątek osobisty drugiego małżonka – tego, który wyraził zgodę na zaciągnięcie zobowiązania (tj. tego, który nie jest dłużnikiem wierzyciela jego małżonka) – zarówno w trakcie trwania małżeństwa, jak i po rozwodzie jest dla wierzyciela niedostępny. Jeżeli małżonek zaciągnął długi bez zgody drugiego małżonka, majątek wspólny małżonków jest dla wierzyciela niedostępny. W takiej sytuacji wierzyciel będzie mógł dochodzić spłaty z majątku osobistego małżonka – dłużnika, z jego wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskiwanych z innej działalności zarobkowej, a także z korzyści uzyskanych z praw autorskich i praw pokrewnych małżonka – dłużnika, praw własności przemysłowej oraz innych praw przysługujących mu jako twórcy, a w przypadku, gdy długi powstały w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa – także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa. Jak wynika z powyższego wszelkie inne składniki majątkowe są wyłączone spod egzekucji.
Jeżeli chodzi o zobowiązania prawnorodzinne, np. alimenty, wierzyciel alimentacyjny może dochodzić ich zaspokojenia od małżonka – dłużnika na takich samych zasadach jak w przypadku zobowiązań małżonka zaciągniętych bez zgody współmałżonka, a zatem z majątku osobistego małżonka – dłużnika alimentacyjnego, z jego wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskiwanych z innej działalności zarobkowej, a także z korzyści uzyskanych z praw autorskich i praw pokrewnych małżonka – dłużnika alimentacyjnego, praw własności przemysłowej oraz innych praw przysługujących mu jako twórcy.
Na koniec warto, że zaznaczyć, że za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z małżonków w ramach zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny, oboje małżonkowie są odpowiedzialności solidarnie.
Katarzyna Rubach
radca prawny